Archiwum Lokomotywy

Nowy przekład Zaczarowanego zamku autorstwa Magdaleny Sobolewskiej sprawi dużo przyjemności tym, którzy cenią sobie charakter klasycznej powieści początku XX wieku, podanej w sposób przystępny, lecz nie uproszczony. Bogaty, plastyczny język doskonale oddaje atmosferę wiktoriańskiej opowieści, a odkurzona fabuła nie implikuje archaizmów i przestarzałej składni. Obszerne

rozdziały doskonale czyta się na głos, za co zawsze przyznaję tłumaczowi dodatkowy punkt.

Cressida Cowell napisała cudowną, pełną przygód, a przy tym mądrą opowieść o nastolatkach ze zwaśnionych plemion poszukujących pomysłu na siebie, tyle że w świecie zamieszkanym przez skrzaty i olbrzymy. Jerzy Kozłowski cudownie tę powieść przetłumaczył — czyta się ją świetnie. Opowieść płynie lekko, a przecież mnóstwo tutaj neologizmów, żarcików językowych i postaci mówiących w charakterystyczny sposób. Tłumacz musiał nieustannie balansować między powagą (bo to wbrew pozorom bardzo poważna historia) a żartem i komedią. Doskonała robota.

Nie jest łatwo, gdy tłumaczy się kryminał dla młodego czytelnika. Nie jest łatwo, gdy jego bohaterem jest Borsuk Starszy oraz… Borsukot. Nie jest łatwo, gdy warstwa językowa – nazwy własne, dialogi, żarty słowne – są tak istotne dla klimatu powieści. Nie jest łatwo, gdy jest to język rosyjski. Ale w tej powieści język jest jednocześnie przezroczysty (bo takie zadanie języka w kryminale, żeby nie przeszkadzał akcji), a z drugiej gęsty znaczeniowo. I do tego czyta się to świetnie! Nie wiem, jak Agnieszka Sowińska to zrobiła, ale poradziła sobie z przekładem

Wilczej nory fe-no-me-nal-nie!

Nie jest łatwo pisać dla młodego czytelnika — niektórzy twierdzą, że trudniej niż dla dorosłego — a co dopiero tłumaczyć! Jak to zrobić, by nie stracić z oczu oryginału, sprawić, by opowieść czytało się z przyjemnością, tekst brzmiał przy tym szczerze, i to bez konieczności nadskakiwania odbiorcy? Anna Radwan-Żbikowska, tłumaczka z czeskiego, nominowana do Nagrody Angelus, świetnie poradziła sobie z Truchlinem. Jej przekład nie traci oddechu, pozwala śledzić wartką fabułę z satysfakcją i radością. Dialogi bohaterów są żywe, nie sprowadzone wyłącznie do slangu nastolatków.

Ostatnia część wspomnieniowej trylogii Ulfa Starka. Ulf ze swoim przyjacielem Percym spędzają wakacje u dziadka na wyspie Möja. Pełno tu przygód: jest pierwsza miłość, zazdrość, gorycz rozczarowania. Niezwykle ciężko jest słowami zbudować klimat powieści tak, aby czytelnik zanurzył się w niej po uszy, choć

dotyczy czasów odległych współczesnym dzieciom. Barwny, pełen werwy język i doskonale wyważony balans między nieco kpiącym humorem a wzruszeniem sprawia, że książkę czyta się jednym tchem, na własnej skórze czując emocje i rozterki bohaterów i niezwykły smak wakacyjnej przygody.

Zachwyca mnie pomysł przekładania ważnych tekstów na gwary. To gest wyjątkowo ważny, różnicuje — zamiast uśredniać, docenia — zamiast pomijać. Jednoczy grupę użytkowników małą, hermetyczną, zagrożoną wyginięciem. Pozwala uprawiać radość z mielenia w ustach słów domowych. No i wznieca świetne dyskusje! Bo nagle okazuje się, że „gruba” gwara wielkopolska może być postrzegana jako niestosowna, rozsadzająca wzniosłość! Oczywiście to opinia tych „z zewnątrz” albo młodych. Juliusz Kubel przetminął na nasze Kubusia Puchatka. Misiula Szpeniolek, Proszczoczek, Królas, Klapiuchol, Pućka. Śmiech. Wzrusz.

Można pokusić się o stwierdzenie, że podejście do tłumaczenia świadczy o stosunku do literatury dla dzieci i młodzieży. Krótki tekst wymaga takiej samej uwagi co dłuższy, jeśli nie większej. Więc brawa dla Adamady za to, że swoje książki przekazuje w ręce doświadczonych tłumaczy, dzięki którym tekst błyszczy,

a jego czytanie na głos, co jest kluczowe w kontakcie dziecka z lekturą, sprawia przyjemność i słuchającemu, i czytającemu. Tak jak w przypadku Kur…, które trafiły w ręce Tomasza Swobody, literaturoznawcy, profesora Uniwersytetu Gdańskiego, tłumacza m.in. Baudelaire’a, Sartre’a.

Joanna Wajs umiejętnie przybliża polskim czytelnikom zwariowany świat stworzony przez Donaldson i Schefflera. To tłumaczenie radosne i zabawne już na poziomie poszczególnych słów. Ćmony, Smeśki, blejorko, glompompki — wyrazy nacechowane swojską żartobliwością — oddają klimat książki. Wajs- poetka bawi się słowem, tworząc neologizmy: drzable, pempelety, spadziurek, gumogrona. Kreśli frazy, których pozorną powagę rozsadza żart: „Lecieli nabzdyczeni w międzygwiezdnej przestrzeni”. Łamańce językowe może wystraszą rodziców, ale są wielką frajdą dla dzieci i zachętą do eksperymentów słowotwórczych.

Emilia Kiereś w mistrzowski sposób przyswoiła polszczyźnie anglojęzyczną tradycyjną rymowankę o starszej pani, która najpierw połknęła muchę, potem pająka… i tak dalej. Podobnie jak w Tuwimowej Rzepce każda kolejna zwrotka powtarza poprzednią i dodaje nowy element (w tym przypadku — zwierzę), aż do nieuchronnego, w tym samym stopniu makabrycznego, co nonsensownego końca. Tłumaczka nie tylko wiernie spolszczyła tekst oryginału, ale udało jej się także do końca utrzymać rytm. Dzięki temu ta zwariowana wyliczanka nie traci tempa, które znakomicie podkręcają ilustracje Abnera Graboffa.

Gruffalo znają wszyscy. Jego przewrotna przygoda z Ogromną Złą Mychą bawi już któreś pokolenie z rzędu. Synek Gruffalo dostarczał równie ciekawej rozrywki, natykając się w lesie na tę samą sprytną i mądrą Mysz. Ale w roku 2020 wybuchła

prawdziwa gruffalowa bomba. Otóż… Gruffalo ma córkę! Michał Rusinek przetłumaczył ponownie drugą część światowego hitu i sprawił, że synek jest teraz córeczką. To ogromny ukłon w stronę małych dziewczynek i zakrzyknięcie: „dziewczyny rządzą!”. A tekst, z dziewczynką jako bohaterką, jest tak samo świetny, jak w pierwotnym tłumaczeniu i można go czytać bez końca.